Njegova vladavina odnosno čitav period albanske historije tog perioda ogleda se u uspostavljanju i održavanju totalitarizma, socijalnih i ekonomskih reformi, nastojanjima da od Albanije stvori samoodrživu zemlju i što više nezavisniji položaj u odnosima sa ostalim zemljama istočnog bloka. To karakterišu savezi sa Jugoslavijom, SSSR-om i na kraju sa Kinom nakon čega Albanija pada u potpunu izolaciju raskidavši sve te saveze i dobre odnose sa drugim komunističkim zemljama.
Rana mladost i Drugi svjetski rat
Enver Hodža. Rodom iz Gjirokastra, na jugu Albanije, taj je komunistički lider došao na svijet 1908. godine. Potjecao je iz muslimanske obitelji, i to one koja je pripadala jednoj od derviških sekti. Zanimljivo je to, s obzirom na Enverov kasniji odnos prema religiji i ateističku kampanju u zemlji, porijeklo njegovoga prezimena “Hodža” znači da je neko od njegovih viđenijih bližih predaka bio islamski svećenik, odnosno hodža. Međutim, prema vlastitim riječima, već u najranijoj dobi Enver se odrekao islama, zahvaljujući utjecaju strica Hisena Hodže, koji je bio uvjereni ateist.
Politički uspon Envera Hodže tekao je postupno. U srednjoškolskim danima oduševljavao se idejama Velike Albanije, a prve kontakte s organiziranim komunističkim pokretom ostvario je tijekom studiranja u Francuskoj i Belgiji u prvoj polovici 30-ih godina 20.st. Po povratku u zemlju Enver se uključio u jednu od tamošnjih komunističkih skupina koja je djelovala u mjestu Korči. Ključnom godinom za daljnji razvoj organizovane komunističke djelatnosti u Albaniji možemo označiti 1941., kada u Albaniju dolaze izaslanici Komunističke partije Jugoslavije i sudjeluju u ujedinjenju komunističkih skupina u jedinstvenu Komunističku partiju Albanije. Enver Hodža je, podržan od jugoslavenskih izaslanika izabran u privremeni Centralni komitet i taj izbor možemo označiti prijelomnim trenutkom u njegovoj daljnjoj političkoj karijeri.
Zanimljivo je i to da Enver kao uvjereni komunist od 1939. do 1941., u vrijeme italijanske okupacije Albanije, drži privatnu trgovinu mješovite robe. Sukobi oko izbora generalnog sekretara u svakom su mu slučaju koristili, budući da se 1943. nametnuo kao privremeno neutralno rješenje. Uskoro nakon toga dolazi do tajnog sastanka Komunističke partije Albanije i albanskog nacionalističkog Nacionalnog fronta (Balli Kombëtar) na kojem je potpisan sporazum između tih dviju strana, u svrhu zajedničkog djelovanja protiv talijanske okupacije. Komunisti su uspjeli privoliti baliste da potpišu sporazum tako što su se složili oko koncepta Velike Albanije, koja uključuje Kosovo i Epir. Nakon tog poteza dolazi do prvih nesuglasica između jugoslavenskih i albanskih komunista.
Sam Enver Hodža dugo se nije izjašnjavao o navedenom sporu, da bi naposljetku “oprao ruke” i osudio postupak svojih suradnika, koji su, prema njegovim tvrdnjama, uradili bez prethodnih konzultacija s njim. Nakon odustajanja od navedenog sporazuma, albanski komunisti javno su proglasili Nacionalnu frontu italijanskim kolaborantima, te su pridobili većinu naroda uz sebe. Međutim, nesporazumi s Jugoslavijom su se 1944. produbili. Tada je jugoslavenska delegacija, na čelu s Velimirom Stojnićem, optužila albanske komuniste na čelu s Hodžom za «sektaštvo i oportunizam», te tvrdila kako su jugoslavenski partizani bili predvodnici partizanskog pokreta u Albaniji.
Hodža je taj potez smatrao izravnim pokušajem destabilizacije Komunističke partije Albanije od strane Tita. To je iskoristio na način da je unutar partije optužio najsnažnije suparnike za projugoslavensko djelovanje. Hodža je, naime, smatrao kako Tito gleda na Albaniju kao na slabu i nemoćnu zemlju, koja treba ući u sastav Jugoslavije. Na taj ga je zaključak navodio i sam Staljin. Iste 1944. godine, kada se događaju navedeni nesporazumi s Jugoslavijom, dolazi do napredovanja u borbi albanskih komunista protiv njemačkih jedinica. Kada su albanski komunisti uspostavili kontrolu nad čitavom zemljom, Komitet narodnog oslobođenja proglašen je privremenom vladom.
USPOSTAVA VLASTI I SAVEZ SA JUGOSLAVIJOM
Nakon završetka Drugog svjetskog rata i uspostave vlasti Enver Hodža učvršćuje svoj položaj na čelu države i Komunističke partije Albanije. Poznatog generala i dotadašnjeg načelnika generalnog stožera, Mehmeta Šehua, sklanja sa svih važnih pozicija, u svrhu održanja odnosa s Jugoslavijom.
Privremena vlada sa Enverom Hodžom na čelu imala je pred sobom dva zadatka: trebalo je konsolidovati vlast i steći međunarodno priznanje; oba ova zadatka bila su međusobno usko povezana. Potreba za priznavanjem bila je još neophodnija kada je nakon povlačenja njemačkih trupa pitanje sjevernog Epira ponovo postalo aktuelno. Vec 4. januara 1945. godine Hodža je zatražio priznavanje od vlada Velike Britanije, SAD-a i Sovjetskog Saveza. Taj zahtev obrazložio je žrtvom koju je podnio narodnooslobodilački front u svojoj antifašističkoj borbi na strani saveznika.
On je dalje naglasio da njegova vlada ima autoritet nad čitavom teritorijom Albanije, što u tom trenutku svakako nije odgovaralo istini. Na sjeveru su još bile aktivne snage Nacionalnog fronta i „Legaliteta“, trebalo je sumnjati i u lojalnost sjevernoalbanskih plemenskih vođa koje su se često suprotstavljale i ranijim vladama. Bilo je očigledno da Albanija na početku hladnog rata od zapadnih sila ne može ništa da očekuje, pa je silom prilika bila upućena da se osloni na Sovjetski Savez, a posebno na Jugoslaviju kao susjeda. Savez sa Jugoslavijom bio je prinudan potez u koji su je gurnule zapadne sile i Sovjetski Savez.
Po završetku rata albanska zavisnost od Jugoslavije bila je izražena u svim oblastima. Buduci da nije bila medunarodno priznata, Albanija prakticno nije mogla da vodi sopstvenu spoljnu politiku, pa je Jugoslavija u najvecoj meri preuzela spoljnopoliticko zastupanje zemlje. Na konferencijama u Potsdamu i Parizu zalagala se za albanske zahteve za reparaciju upucene Nemackoj i Italiji, i zastupala ju je, sa druge strane, u Komunistickom informacionom birou (Informbiro) koji je osnovan 1947.
U promjeni političkih i socijalnih odnosa u zemlji albanska komunistička partija je postupala rigorozno, slično kao jugoslovenska. Do progona političkih protivnika i eksproprijacije je došlo još pijre nego što su za to stvorene ustavne mogućnosti. Pravi i navodni saradnici okupatora izvođeni su pred narodni sud i često osuđivani na smrt. „Fašisticke“ i „profašisticke“ organizacije i aktivnosti zabranjivane su, odnosno kažnjavane, pri cemu se u ovo potonje ubrajalo praktično sve što je realizovano van masovnih organizacija Nacionalnog oslobodilačkog fronta — kao što su bile manifestacije „Katolicke akcije“ iz Skadra. Svaki otpor vladajućem kursu partije bio je smatran izdajom. Otuda se historija Komunisticke partije Albanije čita kao istorija izdaja jer nijedna komunistička partija nije tako temeljno čišcena od „neprijatelja partije“ kao albanska. Pri tome su često oni koji su vršili cišcenje i sami postajali žrtva nekog od narednih čišcenja. Čišcenje je uglavnom značilo fizičku likvidaciju.
Agrarna reforma započeta je jula 1945. najpre u El-basanu, a od 6. septembra iste godine i u cijeloj zemlji. Zemljište je bez odštete oduzimano svim zemljoposjednicima koji ga nisu sami obradivali. Zemljoposjednicima koji su svoje zemljište obrađvali modernom mehanizacijom dozvoljeno je da zadrže 40 hektara; od toga je 10 hektara moralo da bude pod pašnjacima. Svi ostali vlasnici zemljišta i crkvene ustanove, koji su sami obrađivali svoje posjde, mogli su zadržati po 20 hektara, od toga pet hektara pašnjaka. Juna 1946. agrarna reforma je još više pooštrena: bez odštete su oduzimani i čitavi voćnjaci, vinogradi, maslinjaci, objekti i poljoprivredna oprema od vlasnika koji nisu lično obrađvali zemlju.
U toku tih prvih godina vlasti, albanski komunisti smatrali su da će Jugoslavija biti njihov najveći pokrovitelj. Međutim kada je Tito izbačen iz Kominforma Albanija je ostala bez pomoći sa Jugoslovenske strane te je bila primorana na novu strategiju. Enver Hodža je ubrzo našao saveznika u Sovjetskom Savezu kojem više nije bilo u interesu da Jugoslavija ima veliki utjecaj u Albaniji. Albaniji je dobro došlo pokroviteljstvo velike sile koja će joj pružiti ne samo ekonomsku pomoć već i vojnu sigurnost. Prije nego što je došlo do privredne i vojne pomoći trebalo je osigurati unutrašnju disciplinu i jedinstvo u partiji, te se ubrzo Enver Hodža obračunao sa projugoslovenskim elementima unutar partije kada je već smijenjen Koči, najistaknutiji zagovornik jugoslavenske linije, u septembru 1948. godine.
Time je omogućena i rehabilitacija Mehmeta Šehua, kojeg Hodža vraća u Centralni komitet. Naime, Šehu je gotovo svakodnevno javno izricao nezadovoljstvo uplitanjem jugoslavenskih komunista u organizaciju albanske vojske.
SAVEZ SA SOVJETSKIM SAVEZOM
Poslije raskida sa Jugoslavijom Albaniji je vraćena mogućnost slobodne trgovine, ali je albanska privreda, do tada potpuno zavisna od Jugoslavije, bila pred kolapsom. Sovjetski Savez i države Istocnog bloka koje su zavisile od njega morale su sada da preuzmu ulogu kreditora, što su spremno dočekali jer je u vrijeme zaoštrenih odnosa Istok-Zapad Albanija imala izuzetno povoljan geostrateški položaj. Otvorenim odobravanjem i stavljanjem uz SSSR, Hodža uspijeva izvući neke koristi za Albaniju.
Sovjetski Savez je do 1961. odobrio Albaniji kredite u vrijdnosti od 156 miliona dolara po veoma povoljnim uslovima (1957. godine je Albancima čak oprošteno vraćanje svih dotadašnjih potraživanja). Pružena tehnička i vojna pomoć procjenjuju se na 100 miliona dolara. Više od 3.000 sovjetskih vojnih i ekonomskih stručnjaka zamijnili su protjerane jugoslovenske stručnjake.
Do zaokreta u odnosima dolazi nakon Hruščovljeva dolaska na vlast, 1953. godine. Dolazi do zahlađenja u odnosima između Albanije i SSSR-a. Unutar SSSR-a dolazi do djelomičnog obračuna s naslijeđem staljinizma, te do novih stremljenja, poput mirnog suživota dva svjetska bloka. Staljinizam, međutim, za Envera Hodžu predstavlja princip djelovanja, i tu dolazi do prvih nesuglasica između njega i novog vodstva SSSR-a. Osim toga, bitno je reći da SSSR u tom razdoblju drastično smanjuje izdatke za financijsku pomoć Albaniji.
Postojala su u prvom redu dva aspekta nove sovjetske politike koju je Hrušcov proklamovao na Dvadesetoj sjednici Komunisticke partije Sovjetskog Saveza (14-25. februar 1956), a sa kojima se Hodža i njegove pristalice nisu slagali: ponovno približavanje Jugoslaviji i obracun sa Staljinom.
SARADNJA SA KINOM I KULTURNA REVOLUCIJA
Nakon raskida odnosa sa Sovjetskim Savezom Hodža sve više okreće pokroviteljstvu drugog komunističkog “velikog brata”, Narodne Republike Kine. Odlazi u posjet Kini, te se oduševljava Mao Zedongom, njegovim načinom vladavine i provedbom tzv. “kulturne revolucije”. Kina tako od sredine 50-ih godina 20. st. drastično povećava izdatke i pomoć za Albaniju, te dolazi do njihovog zbližavanja na svim poljima. Novi zaokret u albanskoj vanjskoj politici donio je i nove obračune i likvidacije neistomišljenika.
Ovaj albanski mostobran, kao početak ideološkog sukoba sa Moskvom koji će trajati sve do 1963. godine, Kineze je skupo koštao. Oni su, naime, morali da preuzmu sve finansijske i ekonomske obaveze Sovjetskog Saveza i Savjeta za uzajamnu ekonomsku pomoć. Kina je vodila računa o tome da Albanija nakon prekida odnosa sa zemljama Istočnog bloka ne zapadne u političku, a pogotovo ne u ekonomsku izolaciju, stavljajući joj odmah na raspolaganje 123 miliona dolara kredita za finansiranje tekućih investicija. Ukupan iznos kredita koje su Kinezi obezbijedili do 1975. godine procjenjuje se na 838 miliona dolara. Kako je Albanija uvijek više uvozila iz Kine nego što je bio albanski izvoz, vremenom je stvoren ogroman izvozni deficit. Kina, koja je i sama smatrana zemljom u razvoju, nije mogla trajno da finansira albansku ekonomiju, pa je 1975. od Albanije zatražila da započne otplatu prispjelih rata kredita. To je bio i početak kraja albansko-kineske saradnje jer Albanija nije mogla, niti je htjela, da plaća. Kinezi su potom redukovali pomoć, da bi je 1978. i potpuno obustavili.
Nova odrednica koju je Enver Hodža preuzeo iz kineskog modela komunističkog upravljanja državom imala je nesagledive negativne posljedice na kulturu, tradiciju i vjerske slobode u Albaniji. Radilo se, naime, o “kulturnoj revoluciji”.
U Albaniji je sprovođena kampanja protiv rastućeg birokratskog aparata i nepotizma. Plate su izjednačene, a oko 15.000 činovnika iz uprave prebaceno je u proizvodnju , dok su svi službenici, naučnici i zaposleni u kulturi bili obavezni da jednom godišnje po mjesec dana obavljaju fizički posao na selu. To je trebalo da doprinese zbližavanju sa „narodnim masama“ i spriječi stvaranje novog vladajućeg sloja. U vojsci su ukinuti činovi i su uvedeni su politički komesari. Albansko partijsko rukovodstvo, nije dozvolilo da se dogodi „kulturna revolucija iznutra“. Partijski aparat je ostao netaknut i svo vrijeme je držao pokret pod kontrolom. Tako je Albanija krajem 1967. postala prva ateistička država na svijetu, kako je to albanska propaganda s ponosom objavila. Hodža se izgleda potrudio da se sa „opijumom za narod“ obračuna radikalnije od maoističke Kine. Na mjesto religije je, za razliku od Kine, došlo njegovanje sopstvene prošlosti (Iliri, Skenderbeg, kultura nacionalnog preporoda) i, kao u Kini, do ekstrema je doveden kult ličnosti Envera Hodže koji je proglašen klasikom marksizma-lenjinizma; 1968. počelo je izdavanje njegovih sabranih dijela.
Govoreći o Titu i Staljinu u svome djelu “Savremeni revizionisti na putu degeneracije u socijaldemokrate i udruživanja sa socijaldemokratijom, Enver Hodža tvrdi kako su oni “ušli u “svetu alijansu” s američkim imperijalistima i reakcionarima raznih zemalja, sa svim protukomunističkim snagama protiv naroda i socijalizma”.
Iz toga razdoblja datiraju i famozni bunkeri uz albansku obalu, za slučaj invazije SAD-a na Albaniju, koje se Hodža paranoično plašio. Naime, izgrađeno je oko 750 000 bunkera, svaki za po jednoga čovjeka, koji bi bili iskorišteni u slučaju navedene invazije. Oni nam i danas svjedoče o karakteru režima koji je tada vladao Albanijom. U međuvremenu, kada su se odnosi s Kinom počinjali polako hladiti. nastavljena je praksa likvidacija, a likvidirani su Beqir Balluka, ministar obrane, i Petrit Dume, načelnik generalštaba.
Posljednji period vladavine i potpuni izolacionizam
U posljednjim godinama svoje vladavine Hodža govori kako nema izgradnje socijalizma uzimanjem kredita i pomoći od buržoazije i revizionista ili preuzimanjem pojedinih elemenata kapitalističke ekonomije. Smatra da svaki čin koji ide u tom smjeru otvara vrata kapitalističkoj ekonomiji i rušenju socijalizma. Time se zapravo referira na svoje postupke, želeći se prikazati pravovjernim i istinskim socijalistom, te želeći razlaz s Jugoslavijom, SSSR-om i Kinom ocijeniti opravdanim. Između ostaloga, 1980. godine izlazi njegovo djelo Eurokomunizam je antikomunizam, u kojemu se obračunava s rukovodećim komunistima i komunističkim grupacijama u zapadnoj Europi, proglašavajući ih revizionistima. Godine 1981. službeno je objavljeno kako se ubio predsjednik vlade i dugogodišnji Hodžin suradnik, Mehmet Šehu, mnogi smatraju kako je Šehu ubijen.
U ovim godinama izolacije i van svih svjetskih zbivanja Albanija je bila primorana da radi na normalizaciji odnosa sa susjednim zemljama. Sa oba najbliža susjeda -Grčkom i Jugoslavijom – do tada je imala samo sukobe. Albanija je diplomatske odnose sa Grčkom, koja je odustala od južnoalbanskih oblasti („Sjeverni Epir ), ali zbog italijanskog pohoda iz 1940/1941. smatrala da je de jure još u ratu sa Albanijom, uspostavila tek 1971. godine. U godinama poslije toga albansko-grčka robna razmjena znatno raste, da bi 1977. godine dostigla ukupno 21 milion dolara. Iste godine ove dvije zemlje potpisuju sporazum o vazdušnom saobracaju i linijom Tirana-Atina otvorena je prva direktna avionska veza izmedu Albanije i neke od zemalja Zapada. I sa Jugoslavijom je, uprkos svim Hodžinim napadima upućenim njenom partijskom rukovodstvu, donekle normalizovan odnos.
Marta 1981. u Prištini su održane masovne demonstracije, započete na Univerzitetu. Demonstranti su tražili da Kosovo dobije status republike. Bilo je čak i parola na kojima se tražilo odvajanje od Jugoslavije i priključenje oblasti naseljenih Albancima Albaniji. Hodža je bio pred dilemom: on sa jedne strane nije želio da podrži tendencije kosovskih Albanaca, ali je sa druge morao da vodi računa o „velikoalbankim“ nacionalistima iz redova svoje partije koji su zastupali tezu o jedinstvu albanskog kulturnog naciona. Hodža se postepeno povukao u penziju početkom osamdesetih, a Ramiz Alija ga je nasledio. Umro je 11.4.1985, sa 76 godina.
Komentariši