Prva značajnija vojna formacija u Bosni bili su akindžije. Oni su predstavljali neku vrstu lake konjice, a bilo ih je oko 1000. Iako su akindžije obično bili anadolski seljaci, u njihovim redovima bilo je i muslimanskog i nemuslimanskog stanovništva domaćeg porijekla. Krajem 16. stoljeća njihovu ulogu preuzimaju delije koji će u sljedećem vijeku imati veoma zapažen značaj u evropskom dijelu Osmanskog carstva. I oni su na neki način predstavljali dio lake konjice, a svoje ime su dobili po svojoj glavnoj karakteristici, jer je delija bezumno hrabar čovjek.
Zbog svoje borbene spreme, najviše delija bilo je stacionirano duž kriznih pograničnih područja. Smatra se da su oni bili prisutni u Bosni i za Gazi Husrev-bega, za kojeg se govori da je imao do 10 000 što akindžija, što delija. Među vojnim formacijama bilo je i vojnika koji su dobili ime po slavenskoj riječi vojnik, a najviše ih je bilo iz reda nemuslimanskog, posebno pravoslavnog, stanovništva.
Pošto su Bosnu željeli imati pod svojom neupitnom kontrolom, Osmanlije su u tu pokrajinu slale veliki broj janičera koji su predstavljali pogranične čete – jerli kulu. Među njima je bilo i jaksadžija, čiji je zadatak bio da u otvorenim naseljima čuvaju uspostavljeni red. Na povjerenim dužnostima ovi jeničeri su u pojedinim mjestima služili najviše do tri godine, a nakon što bi im se služba okončala, vraćali bi se u Istanbul dok bi na njihovo stro mjesto bili postavljeni drugi jeničeri iz centralnog jeničerskog odžaka. Jerli kulu jeničera bilo je u Livnu, Doboju, Počitelju, Ljubuškom, Novom, Zvorniku, Pruscu i u drugim mjestima. Kako se u 16. vijeku teritorija kasnijeg Bosanskog ejaleta naglo širila, ove formacije imale su i zapaženu društvenu ulogu.
Tokom tog stoljeća osmanska država s pravom najviše pažnje posvećuje pograničnim mjestima; iz tog razloga ona u Bosnu dovodi novi vojni red, tzv. azape (neženje) – laku konjicu koja je bila zastupljena u svim utvrđenjima. S njima su bili i pripadnici plaćeničke konjice, tzv. bešlije, koji su pretežno bili regrutirani iz slojeva domaćeg stanovništva. U glavnim, većim vojnim utvrđenjima bilo je i posebnih konjanika, tzv. farisa, a pored njih postojale su i tzv. gönulije (oduševljeni), koji su pretežno bili birani iz redova muslimanskog stanovništva sa zadatkom da da čuvaju granice i naseljena mjesta zbog čega su transformirani iz lake u tešku konjicu. Gönulije, bešlije, i azapi su bili prisutni u Bosni svo vrijeme 16. i 17. stoljeća.
Poseban vojni red – martolosi (grč. armatolos – oružan čovjek, policajac) bili su isključivo sastavljeni iz reda pravosalvnog stanovništva. Najveći dio ovih vojnika je svoju dužnost obavljao u tvrđavama pored rijeka, a najviše su mobilizirani iz vlaškog, tj. stočarskog stanovništva. Nešto kasnije u ovom redu će biti zastupljeni i muslimani, a tokom cijelog 17. stoljeća oni će biti prisutni u skoro svim utvrđenjima Bosanskog ejaleta.
Pošto je Bosna bila zemlja puna planina i klanaca, a isto tako i pljačkaša, u svrhu lične i imovinske sigurnosti, osmanske vlasti su na pojedine klance i planinske prijelaze postavljale vojni red derbendžija (čuvara klanaca). U ratu su sejmeni prihvatali vojnu aktivnost, dok bi u mirnim vremenima vršili ulogu policajaca. Za razliku od njih, čerahori su održavali vojna utvrđenja, u smislu opravke pojedinih objekata. Posebno mjesto i ulogu u vojnoj organizaciji Bosanskog ejaleta imali su kapetani i kapetanije.
Komentariši